Кои достигнувања или иновации се поjавуваат во технологиjата за рециклирање?

Технологиjата за рециклирање иако сè уште не толку застапена и применета каj нас се развива и нуди значителни иновации и достигнувања. Како примери може да ги наведеме следните:
> Развоjот на интелигентни системи за автоматско сортирање на рециклирачки материjали пред се е застапен во системите кои можат да препознаат различни типови пластика, стакло, метал и хартиjа, што jа зголемува ефикасноста на рециклирањето.
> Технологиите за рециклирање на електронски отпад се подобруваат. Процесите за извлекување на ретки метали од стари електронски уреди стануваат поефикасни.
> 3D печатењето со материjали од рециклирана пластика или метал овозможува креирање на нови обjекти без дополнително загадување на животната средина.
> Инженерите работат на развоj на биоразградливи пластични амбалажи и други материjали кои се лесно разградливи.
> Различни ИТ алатки и сензори се користат за следење на процесите на рециклирање, оптимизациjа на рутите на собирање на отпад и исто така поради контрола на капацитетот на рециклирачките собирни центри. 

Овие иновации и достигнувања помагаат во подобрувањето на ефикасноста и одржливоста на рециклирањето, што е од суштинско значење за заштита на животната средина и одржлив развоj. Сепак засега каj нас многу малку се искористени наведените технологии пред сè поради ненавремената имплементациjа на соодветните правилници и подзаконски акти.

Како поефикасно да се справиме со прашањето за електронскиот отпад (е-отпад), имаjќи го предвид брзиот раст на технологиjата и уредите?

Е-отпадот (електронски отпад) е наjбрзо растечки прилив на отпад во Европска Униjа, но процентот на рециклирање не е на задоволително ниво. Се претпоставува дека овоj процент е помалку од 40%. Со брзиот напредок на технологиjата и уредите, многу е важно да се преземат мерки за ефикасно рециклирање на е-отпадот. Но, jас би сакал да одговорам на ова прашање од аспект на моjот делокруг на работа, односно рециклирањето на фотоволтаичните панели. Фотоволтаичните панели, кои генерираат електрична енергиjа од сончевата светлина,
се сè уште нови на пазарот, но веќе се поjавуваат иновации и визии за нивното рециклирање. Во Европската Униjа, рециклирањето на фотоволтаични модули е законска обврска и со хармонизациjа на нашето законодавство, европските директиви се транспонираат и каj нас.
Важно е да се напомене дека сончевите панели се во категориjата на електрични отпади, и нивната структура од материjали овозможува од 80 до 85 % да се рециклираат. Процесот за рециклирање на фотоволтаични панели вклучува разградба на модулите, одвоjување на различните материjали (како стакло, алуминиум и силициеви пластики) и рециклирање на суровините. Прогнозите се дека кумулативниот глобален отпад од фотоволтаични панели до 2050
година ќе биде меѓу 60 и 78 милиони метрички тона, со годишен обрт од близу 10 милиони метрички тони. Земjите како Кина, САД, Индиjа, jапониjа и Германиjа се на пат да произведат наjголемо количество фотоволтаични отпади. Но и нашата земjа сигурно ќе има значаjни
количини на фотоволтаични панели за рециклирање особено по десетина години кога ќе почне да завршува животниот век на првите инсталирани капацитети или пак многу инвеститори предвреме ќе заменат стара со нова поефикасна технологиjа на фотоволтаични панели.
Во смисла на одржливост и заштита на животната средина, рециклирањето на фотоволтаични панели е од суштинско значење и затоа треба да се предвидат собирни центри за рециклирање.

Според вашето искуство, кои се клучните фактори кои влиjаат на успехот на програмата за рециклирање во заедница или организациjа?

Сметам дека рециклирањето е од суштинско значење за заштита на животната средина и одржлив развоj. Меѓутоа за една програма да биде успешна потребно е да се исполнат повеќе важни фактори. Пред сè мислам на нашата свест и улогата на образованието луѓето и во приватниот живот и во своите работни организации треба да го разберат значењето на рециклирањето, како тоа да го прават правилно и да знаат кои материjали можат да се рециклираат. Но покраj свесноста многу е важна инфраструктурата и доброто менаџирање во работните организации, дали има на располагање рециклирачки контеjнери и системи прво за сортирање, а зашто да не и за преработка на отпадот. Добро организираните
системи го олеснуваат учеството на луѓето.
Секоjа добра програма за рециклирање треба да ги поттикнува луѓето да го сортираат отпадот. Со доброто сортирање се подобрува квалитетот на рециклирачките материjали. Соработката со локалните власти, невладините организации и другите работни
организации е важна за успешната имплементациjа на програмите за рециклирање. Вклучувањето на сите сектори од работната организациjата, односно ангажирањето на луѓето, дава значаен придонес во успехот на една програма. Поддршката од страна на властите, финансиска поддршка за рециклирање може да ги поттикне луѓето и организациите многу полесно да се вклучат во програмата. Секогаш мора да има алатки во програмата со кои ќе се следат и споредуваат резултатите од рециклирањето.
Во смисла на рециклирањето на фотоволтаични панели, важно е да се развиваат системи и технологии за нивното ефикасно рециклирање, како и да се обезбеди свесност и образование каj корисниците за правилно постапување со нив

Кои се причините за енергетска транзициjа и како ќе се одвива таа?

Цената на фосилните горива континуирано се зголемува поради геополитичките случувања и нивното сè помало количество за експлоатациjа, што бара развивање на различни модели за зголемување на производството на електрична енергиjа и други енергенси. Тоа ќе овозможи енергетска транзициjа и замена на фосилните горива со алтернативни, обновливи извори на енергиjа што не испуштаат стакленички гасови и не jа загадуваат животната средина.
Енергетската транзициjа го посочува искористувањето на енергиjата од сонцето, ветерот, биомасата и хидроенергиjата, па согласно европските долгорочни политики, се очекува до 2050 година да нема испуштање на стакленички гасови во атмосферата. Истовремено побарувачката за електрична енергиjа ќе се зголеми за 60%, што значи воведување на нови ефикасни технологии за производство на електрична енергиjа од обновливи извори.

Коjа е улогата на новите технологии и дигиталната трансформациjа во образованието за одржлив развоj?

Новите технологии се клуч за спроведување на 17те цели за одржлив развоj на Обединетите Нации. Тие треба да го подигнат квалитетот на живеење на сите жители на нашата планета, намалување на гладот и болестите, кои косат секоjдневно илjадници луѓе, но и можноста за образование на сите млади, независно од тоа каде се населени. Овие технологии не можат да се применат без дигитална трансформациjа не само на
образованието, туку и во целокупното наше живеење.
Дигиталната трансформациjа во образованието, како поддршка на наставниот процес, што глобално ќе овозможи постигнување на одржлив развоj во вистинска смисла. Едноставно без добро образовани млади луѓе, кои ги користат дигиталните алатки уште од наjрана возраст, не ќе имаме успешни научници, доктори, инженери, правници па и администрациjа.

Дали новите производи и материjали влиjаат на животната средина?

Примената на нови технологии со кои се подобрува животот на луѓето секогаш го отвара
прашањето дали тие се безбедни и како влиjаат на животната средина. Со нивното воведување мора да се размислува токму на овие предизвици, затоа што многу често се случува цената да се стави пред квалитетот и безбедноста на производот. Особено е значаjно да се следи целиот животен циклус на еден нов производ, почнуваjќи со ископување и добивање на материjалите од кои тоj е направен, начинот на
производство, потоа дали jа загадува околината и колкава е потрошувачката на енергиjа
во текот на користењето, па сè до негово рециклирање.
Неприфатливо е користење на нови производи и материjали, кои во било коj сегмент од животниот циклус влиjаат на животната средина, особено по нивното искористување, па макар биле со многу помала цена. Таков е примерот со пластиката.

Според вас, кои се најветувачките трендови или развој во областа на рециклирањето?

Генерално, може да зборуваме за повеќе различни и истовремено ветувачки трендови кои го обликуваат полето на рециклирање, но, би ги издвоил следниве:

>Иницијативата за кружна економија. Стотици години се употребува линеарен модел на производство, односно користиме материјали за да направиме производи кои завршуваат во купишта отпад. Концептот за кружна економија, пак, промовира проектирање на производи и материјали кои може да се рециклираат, и последователно со тоа значително да се намали акумулирањето на отпадот во околината. Европските земји веќе во март 2020 имаат усвоено акциски план за кружна економија (Circular Economy Аction Plan – CEAP) чиј главен фокус е да се промовираат процесите на кружна економија, да се поттикне одржливата потрошувачка и има за цел да се осигура дека отпадот е спречен и искористените ресурси се чуваат во економијата на ЕУ што е можно подолго.

>Хемиското рециклирање – процес каде што пластичниот отпад се разложува на неговите составни молекуларни делови кои можат да се искористат за производство на нови производи. Владите бараат забрани за пластика за еднократна употреба, како што се сламки и пластични кеси, и наложуваат поголема употреба на рециклиран материјал. Петрохемискиот сектор бара рециклирана пластика за да ја задоволи брзорастечката побарувачка на пазарот, а механичкото рециклирање не може да обезбеди голем број рециклирана пластика. Оттука се гледа огромниот потенцијал на хемиското рециклирање. Како пример можеме да го земеме стартапот Refiberd со седиште во САД којшто специјализира во хемиско рециклирање на текстилен отпад. Преку комбинација на вештачка интелигенција, роботика и нивна технологија за хемиско рециклирање ги претвораат искористените и отфрлени текстили во нови нишки за повторна употреба.

>Роботиката и вештачката интелигенција. Контаминацијата на отпадот и недостатокот на работна сила влијаат врз рециклирањето. Овој процес може да се автоматизира со тоа што се развиваат роботи за рециклирање со вештачка интелегенција за класификација и сортирање. Дополнително, ваквите роботи ја зголемуваат брзината и ги намалуваат грешките. Како пример за придобивки од роботиката во областа на рециклирањето можеме да ги земеме и автономните возила за собирање отпад од Ursa Robotics. Нивната цел е постојните комунални канти и камиони за смет да се заменат со автоматизирани контејнери способни да работат и ноќе. Идејата е кога ќе се наполни еден контејнер, друг автоматизиран контејнер да го замени.

Како може пошироката јавност да остане информирана за најдобрите практики за рециклирање и намалување на отпадот?

Според мене, пошироката јавност може да остане информирана за најдобрите практики за рециклирање и намалување на отпадот преку телевизиски реклами за подигнување на свеста кај граѓаните, следење на релевантни хаштагови, страници или групи на социјалните мрежи и онлајн форумите. Новите трендови и иновации често се споделуваат на социјалните мрежи и на форумите, а корисни се и за споделување на искуства и водење дискусии на некое конкретно прашање. Одличен канал за добивање на информации се и еколошките и невладините организации посветени на одржливоста. Овие организации нудат едукативни материјали, водичи и совети. Тие често организираат кампањи за подигање на свеста, различни работилници и едукативни програми. Секој може на интерактивен начин да се запознае со зелените практики.

Кои се некои едноставни совети за семејствата или поединците да започнат со рециклирање дома?

Овде би започнал со мал совет, а тоа е да се потрудиме сите заедно преку свесно и паметно купување да го намалиме отпадот кој го создаваме на дневно ниво. Најпрво да се запрашаме дали продуктот ни е навистина неопходен, дали е повеќенаменски и дали може да се користи повеќе пати. Кај овој пристап владее линеарниот модел, помалку производи, соодветно, и помалку отпад.

Понатаму, за да се изгради ефикасен пристап кон рециклирањето потребно е да се истражи кои материјали може да се рециклираат (пластика, хартија, стакло, лименки и др.). Доколку не сте сигурни дали некој производ може да се рециклира, проверете ја неговата етикета. Добра практика е да се постават повеќе посебни канти за различните видови рециклирачки материјали првенствено бидејќи овој процес го олеснува сортирањето, а второ бидејќи кога ќе заминете да фрлите некој предмет, различните корпи би ве потсетиле да проверите дали предметот може да се рециклира или не. Убаво би било да го избегнете обложувањето на овие канти со пластични кеси бидејќи пластичните кеси обично не можат да се рециклираат. Пред да се фрлат производи како шишиња, тегли, лименки треба да се отстранат остатоците од течност или храна, т.е. потенцијалните контаминенти на почвата и водата. Пред да фрлите нешто, размислете дали може да го пренамените. На пример, стаклените тегли може да се искористат за складирање. Одредени предмети како батерии, електроника и хемикалии за домаќинство бараат посебни методи за отстранување. Истражете локални програми за собирање опасен отпад или локации за фрлање на овој отпад. Најчесто садови за отпадни батерии и акумулатори може да најдете во супермаркетите, училиштата, бензинските пумпи.

Кои се најважните вештини кои инженерите кои работата во енергетскиот сектор и особено енергетска ефикасност, треба да ги поседуваат?

Сметам дека инженерите во енергетскиот сектор, особено оние фокусирани на енергетската ефикасност, треба да располагаат со повеќе различни вештини. Ова вклучува длабоко разбирање на технологиите за производство на енергија од обновливи извори, како сонцето и ветерот, вештини за обработка и анализа на податоци за оптимизација на користењето на енергијата, познавање на електричните, машинските и градежните аспекти на енергетската ефикасност, проектен менаџмент, како и познавање на регулативата од областите на енергетика и екологија.

Aко треба да дизајнирате енергетски систем од самиот почеток, кои би биле вашите идеи во креирање на енергетски ефикасен систем?

За дизајнирање на ефикасен енергетски систем потребно е да се изберат соодветни извори на енергија и да се вклучат повеќе различни механизми за обезбедување на доверливост на истиот. Клучни аспекти овде се избор на ефикасни системи за складирање енергија, дигитализација и воспоставување паметна мрежна инфраструктура, како и промовирање на мерки и практики за енергетска ефикасност. Примената на децентрализирани системи, како микромрежите, може да ги намали загубите во преносот и да ја подобри флексибилноста на системот. Концептот на енергетски заедници игра клучна улога, бидејќи овозможува поефикасно користење на дистрибуираните извори преку охрабрување на локализирано производство и потрошувачка на енергија и промовирање на одржливи практики во заедницата. Дополнително, континуираниот мониторинг на системот и едукацијата на јавноста се од суштинско значење за создавање одржлив, доверлив и отпорен енергетски систем кој ќе биде еколошки и социјално инклузивен.

Кој е најголемиот предизвик со кој денес се соочува енергетскиот сектор?

Во услови на транзиција кон почиста енергија и оддалечување од употребата на фосилни горива, енергетскиот сектор денес се соочува со голем број предизвици. Интегрирањето на обновливите извори во постоечките мрежи поставува значајни технички предизвици кои бараат иновативни решенија. Големо ограничување сè уште се гледа во технологиите за складирање енергија, особено во големи размери, кои во услови на висока пенетрација на обновливи извори се потребни за да се обезбеди стабилно и сигурно напојување. Покрај ова, неусогласеностите во регулаторните политики на домашно и на глобално ниво додатно го отежнуваат стратешкото планирање на енергетските системи. Балансирањето на зголемената побарувачка на енергија со ригорозните цели за одржливост и намалување на емисиите на стакленички гасови поставени за следниот период во развојот на енергетиката останува главен предизвик за овој сектор.

Како работните места можат да ги охрабрат вработените да рециклираат, особено во канцеларии каде што отпадот е поголем?

Поттикнување на рециклирањето во канцелариите каде што генерирањето на отпад е поголемо, може да се постигне преку различни стратегии, кои имаат за цел да ја подигнат свеста и да обезбедат негување на културата на одржливост. Драго ми е и горда сум што на нашиот факултет дел од мерките се веќе спроведени. Некои ефективни пристапи се:

• Кампањи за едукација и подигање на свеста – вакви кампањи мора да се прават се додека сите не станеме свесни за нивното влијание. Вработените може да се едуцираат за важноста на рециклирањето, еколошките придобивки и влијанието на отпадот на планетата преку постери, е-пошта, билтени или семинари, со што ќе се подигне свеста за рециклирањето и неговото значење.
• Обезбедување на јасни упатства за рециклирање – треба да се дадат јасни упатства за тоа што може, а што не може да се рециклира во канцелариите (на пр. да се постават знаци блиску до корпите за рециклирање, со што ќе им се помогне на вработените отпадот да го фрлаат во соодветните корпи).
• Имплементација на програма за рециклирање – воспоставување на формална програма за рециклирање во канцеларијата. Ова може да вклучува партнерство со компанија за отпад, која ќе ги собира материјалите што можат да се рециклираат или воспоставување на систем преку кој вработените ќе можат да го делат отпадот кој може да се рециклира, од останатиот отпад.
• Партнерства со организации за рециклирање т.е. соработка со локални организации за рециклирање или еколошки групи за да се обезбедат ресурси, поддршка и експертиза, за подобрување на иницијативите за рециклирање на работното место.
• Обезбедување мотивација, односно нудење награди за вработените кои активно учествуваат во напорите за рециклирање. Ова може да вклучува мали награди или стимулации поврзани со евалуација на перформансите. На овој начин се дава добар пример за останатите вработени. Во таа смисла, потребен е и континуиран мониторинг за да може да се следи напредокот на вработените.
• Намалено користење на хартија – со поттикнување на дигитална комуникација и споделување на документи, се намалува употребата на хартија на работното место. Имплментација на практики како што е двострано печатење исто така го намалува отпадот од хартија.
• Активности за ангажирање на вработените – организација на настани и активности, кои се фокусирани на рециклирање и одржливост. Ова може да вклучува волонтерско чистење, едукативни работилници или натпревари, во кои ќе се види кој тим или оддел може да рециклира најмногу отпад.

Според вашето искуство, кои се клучните фактори кои влијаат на успехот на програмата за рециклирање во заедница или организација?

Во последните години, како резултат на напредокот во технологијата и зголемената свест за еколошките проблеми во областа на рециклирањето се имаат појавено неколку ветувачки трендови, како што се:

• Решенија за еколошко пакување – како резултат на зголемената заинтересираност за еколошки пакувања, се јавува растечки тренд кон развојот на еко-материјали за пакување, кои лесно можат да се рециклираат или компостираат. Ова вклучува алтернативи на традиционалната пластика, како што се биоразградлива пластика и материјали од растенија, како и иновативни дизајни за пакување, со цел да се намали отпадот.
• Иницијатива за кружна економија – има за цел да го минимизира отпадот и да ја максимизира повторната употреба и рециклирањето на материјалите. Овој концепт се повеќе се развива во светот и целосно може да се примени во нашата заедница. Компаниите и владите се повеќе ја имплементираат оваа замисла, што доведува до развој на затворени системи и дизајни на производи чиј приоритет е можноста за рециклирање и повторна употреба.
• Продолжена одговорност на производителот – вакви политики се имплементираат во многу региони, со што одговорноста за управување со продуктите и амбалажите по нивното користење, се префрла од потрошувачите на производителите. Овие проекти ги поттикнуваат производителите да дизајнираат производи имајќи го во предвид рециклирањето и да вложуваат во инфраструктура за рециклирање, со што ќе се зголеми стапката на рециклирање и ќе се намали отпадот.
• Иницијативи за рециклирање во заедницата – овие програми и иницијативи, кои се поттикнати од напорите на жителите да се справат со локалните предизвици за управување со отпадот, стануваат се попопуларни. Во иницијативите често е вклучена соработка помеѓу жителите, компаниите, непрофитните организации и локалните власти за да се промовира рециклирањето, намалувањето на отпадот и да се создаде еколошка заедница.
• Дигитални решенија за управување со рециклирањето – дигитални технологии, како што се аналитика на податоци, Интернет на нешта (IoT) сензори и блокчеин се користат за оптимизирање на процесите на рециклирање и добивање транспатентност. Овие дигитални решенија овозможуваат полесно следење на материјалите во процесот на рециклирање, што доведува до поефикасно управување со ресурсите и зголемено рециклирање. Бидејќи живееме во дигитален свет, мора да го поттикнеме овој пристап во рециклирањето.

Како поефикасно да се справиме со прашањето за електронскиот отпад (е-отпад), имајќи го предвид брзиот раст на технологијата и уредите?

Овде, наместо да се спомнуваат некои правила/насоки/чекори за подобро справување со е-отпадот, мислам дека е подобро да се споменат некои конкретни примери, иницијативи и стратегии насочени кон поефикасно справување со е-отпадот.

• Програма за замена во Apple – Apple нуди програма, каде потрошувачите можат да ги заменат своите стари уреди, со што добиваат кредит кој подоцна можат да го користат при купување на нов уред. Ова ги поттикнува потрошувачите одговорно да ги отстрануваат своите стари електрични уреди, при што истовремено се промовира и повторна употреба и обнова.
• Рециклирање на Dell – Dell имплементира програма за рециклирање, која вклучува собирање на стари електрични уреди од своите потрошувачи, нивно расклопување и повторно користење на материјалите за производство на нови продукти. Овој пристап ја намалува потребата за користење нови материјали и го минимизира создавањето на е-отпад.
• Програма за рециклирање на Best Buy – Best Buy води програма каде што потрошувачите можат да ги остават своите стари електрични уреди, како што се телевизори, компјутери и мобилни телефони, кои потоа се рециклираат. Best Buy притоа соработува со сертифицирани фирми за рециклирање, со цел да се обработи и отстрани е-отпадот.
• Шветски станици за рециклирање – во Шветска општините имаат воспоставено станици за рециклирање каде жителите можат да остават најразличен отпад, вклучувајќи и е-отпад. Овие станици се опремени со посебни корпи за различни видови е-отпад, со што се олеснува отстранувањето на истиот.
• EPEAT сертификација – EPEAT е глобална еколошка сертификација која ја добиваат електрични уреди кои исполнуваат строги услови за енергетска ефикасност, можност за рециклирање и користење на еколошки материјали.
• Директива на ЕУ за отпадна електрична и електронска опрема – оваа директива во земјите-членки на ЕУ поставува регулации за собирање, рециклирање и отстранување на е-отпад. Директивата бара производителите да се справуваат со електричните уреди по нивното користење и дава насоки за рециклирање на е-отпадот.
• Fairphone Modular Design – Fairphone е холандски производител на мобилни телефони, кои се дизајнирани на таков начин да лесно може да се заменат нивните компоненти со цел да се продолжи нивниот животен век, да се олесни нивната поправка и надградба. Оваа фирма исто така дава приоритет на етичко производство и транспарентност во производствениот процес.
• Глобални партнерства за рециклирање на е-отпад – организации како што се Basel Convention и StEP иницијативата ја олеснуваат меѓународнатата соработка и споделувањето на знаења за справување со глобалните предизвици на е-отпадот. Овие партнерства промовираат најдобри практики за справување со е-оптадот и го поддржуваат развојот на истите техники во земји во развој.

Овие примери покажуваат различни пристапи и иницијативи кои можат да помогнат во ублажувањето на еколошките и социјалните влијанија на е-отпадот, истовремено промовирајќи одржлив развој и практики за рециклирање.

Како може напредокот во технологијата за паметно мерење (анг. smart metering) да придонесе за поквалитетни мерења на електрична енергија?

Актуелните трендови на „паметната“ технологија имаат големо влијание во развојот на инструментацијата која се применува во сите области од мерната техника, вклучително и во поглед на мерењето електрична енергија. Паметните инструменти заменуваат голем број активности кои вообичаено би ги извршувале техничките лица, како што се: периодично извршување на мерењата, анализа на податоците, автоматска дијагностика, компензација, калибрација, предвидување, управување и др. На тој начин се постигнува значително подобрување на метролошките карактеристики на мерните уреди, а притоа се намалува субјективниот фактор во мерењата.

Електричната енергија е специфична физичка величина која има голема важност бидејќи директно се рефлектира во сите аспекти на човековото делување, а притоа таа е тесно поврзана со енергетската ефикасност и заштита на животната средина. Кога електричната енергија се мери со класичните електрични броила, податоците не се добиваат во реално време и не се пропратени со сите потребни физички величини од интерес за нивна квалитетна анализа. Како резултат на тоа значително се отежнува корелацијата на добиените мерења со оперативните практики на процесот којшто е предмет на мерење и процесот на негово оптимизирање. Затоа класичните електрични броила вообичаено се користат при мерењето на консумацијата на електрична енергија за наплата, а поретко како примарни инструменти за оцена и подобрување на енергетската ефикасност. За разлика од тоа, најактуелните паметни инструменти можат да вршат сложена анализа на податоците која често се базира на принципите на машинско учење и вештачка интелигенција и на тој начин ги “учат“ навиките на мерниот процес. Инструментите се способни самостојно да ја предвидуваат консумацијата или производството на електрична енергија во зависнот од повеќе фактори, како што се: годишното време, временските услови, специфичните практики на процесот и др. Тогаш кога ваквите предвидувања ќе бидат надополнети со други релевантни иформации од човекот тие формираат супериорна алатка со која многу поуспешно се оптимизира електричната енергија и се обезбедува нејзино ефикасно искористување.

Кои се клучните размислувања при дизајнирање на инструменти и мерни системи за следење на електричната енергија за индустриски примени?

Проектирањето на мерните инструменти и системи за следење на енергијата е сложен процес кој е тесно поврзан со индустрискиот сектор за којшто системите се наменети. Ваквите системи се познати под пошироко име – системи за менаџирање со енергија. Генерално проектирањето се заснова на два основни принципи: дефинирање на системски функции и дефинирање на оперативни процеси.

Дефинирањето на системските функции на мерните системи се однесува на идентификување на физичките величини кои се мерат, одредување на брзината на мерењата и утврдување на корисничките функции на системот. Во индустријата вообичаено е потребно мерење на голем број физички величини кои се тесно поврзани со енергијата: ефективна вредност на напон, јачина на електрична струја, фреквенција, моќност, енергија, фактор на моќност и голем број други физички величини поврзани со квалитетот на електричната енергија дефинирани во стандардот МКС EN50160. Брзината на мерење на секоја од физичките величини се дефинира врз база на динамиката на индустрискиот процес но притоа е ограничена од расположливата телекомуникациска и мемориска инфраструктура. Конечно тука се и корисничките функции на мерните системи кои произлегуваат од реалните потреби на процесот но и од желбите и навиките на индустриската компанија. Со правилно имплементирање на корисничките функции системот за мерење оптимално се прилагодува на потребите и знаењата на човекот. Тие се однесуваат на следните аспекти: графичка претстава на резултатите од мерењето, преглед на историска база на податоци, алатки за генерирање корисничко-дефинирани извештаи, предефинирано алармирање и др. Општо правило при проектирањето на корисничкиот интерфејс е упростување на интеракцијата со корисникот. На тој начин корисникот е мотивиран фокусот да го постави врз суштината на мерните информации, а не на управувањето со мерниот систем.

Под дефинирање на оперативни процеси се подразбираат следните аспекти: избор на соодветни локации за поставување на мерната инфраструктура, дефинирање на комуникациските интерфејси и хостирање на централизирана софтверска апликација. Од наведените аспекти, за дефинирањето на комуникациските интефејси и централизираната апликација вообичаено се применуваат стандардизирани инженерски практики. На пример, често се користи компјутерската мрежа (Ethernet) или индустрискиот комуникациски интерфејс RS485, додека централизираната софтверска апликација е поставена на локален сервер или во облак. Од друга страна, изборот на мерните локации е суштински важен за применливоста на системот за менаџирање со енергија. Покрај вкупната консумација или производство на енергија, многу е важно да се опфатат критичните потрошувачи во индустрискиот процес. Потоа со таканаречени „виртуелни инструменти“ се агрегираат податоците за останатите мерни локации кои не се покриени со реална мерна инфраструктура. Овој приод овозможува најдобра економска оправданост на системот за менаџирање со енергија и нуди добра основа за анализа и подобрување на енергетската ефикасност.

Кои се најзначајните бариери за имплементација на практиките за подобрување на енергетската ефикасност во комерцијални објекти и како може овие бариери да се надминат?

Практиките за подобрување на енергетската ефикасност воглавно се однесуваат на следните аспекти: инвестиции во опрема со подобра енергетска ефикасност, промена на енергетските навики на луѓето во компанијата и рационално искористување на енергетските ресурси. Сите горенаведени аспекти можат да се применат во праксата единствено ако се темелат на објективни факти, односно мерења. Затоа слободно можеме да кажеме дека системите за менаџирање со енергија имаат критична улога во овој процес. Меѓутоа, примената на енергетски ефикасни практики се исто така предусловени од свесноста на компаниите и разбирањето на поимот „енергетска ефикасност“. Многу често првичната перцепција за системите за менаџирање на енергија од страна на компаниите е трошок. Ова се разбира е погрешно бидејќи со ваквите мерни системи може да се направат точни и доверливи проценки за периодот на повраток на инвестициите со што рационално би се оправдале финансиските расходи. Покрај тоа, познато е дека подобрувањето на енергетската ефикасност го подобрува квалитетот на индустрискиот процес и позитивно влијае врз животната средина.

Друг важен аспект е промена на навиките на работниците во компаниите што е познато уште и како „енергетска конзервација“. Научните истражувања покажуваат дека во поголемиот дел индустриски компании консумацијата на енергија може да се намали најмалку 10% само со промена на енергетските навики. Наједноставен пример за тоа би бил откривање на прозорците за добивање природна светлина наместо вклучување на светилките или пак намалување на температурата на грејното тело наместо отворање на прозорците.

Еден од начините со кој би можело да се подобрат енергетските практики во индустриските компании е преку правилна едукација на вработените и на менаџментот. Единствено со суштинско разбирање на ефектите и придобивките од енергетската ефикасност може да се направи реален прогрес во компанијата. Се разбира дека назначувањето на едуциран „енергетски менаџер“ во рамките на компанијата или надворешно стручно лице кој ќе ги управува и следи сите енергетски процеси е чекор во вистинската насока кон решавање на овој проблем.

Колку е важна калибрацијата и стандардизацијата во електричните мерења, особено во контекст на обезбедување на точност на податоци за користење на енергија?

Доверливоста во мерните системи е императив во процесот на подобрување на енергетската ефикасност. Со текот на времето мерните системи имаат тенденција да ги влошуваат своите метролошки карактеристики и затоа тие мора периодично да се проверуваат. Овој процес е познат како калибрација. Со калибрацијата се постигнува метролошка следливост до акредитирани лаборатории кои поседуваат врвни еталони кои ја гарантираат точноста на мерењето.

Доколку мерните системи не се калибрираат се доведува во прашање квалитетот и доверливоста на мерните податоци од системите за менаџирање на енергија. Во таков случај се разбира дека грешните податоци ќе резултираат во грешни заклучоци за однесувањето на индустрискиот процес. Енергетската ефикасност на компаниите нема да се подобри, а со тоа и инвестициите ќе бидат неоправдани.

Како поединците или заедниците можат да ги зголемат своите напори за рециклирање?

Поединците најнапред треба соодветно да се едуцираат, а потоа преку личен пример и едукација на луѓето во своето опркужување да повлијаат на подигање на свеста кај нив.

Како поефикасно да се справиме со прашањето за електронскиот отпад (е-отпад), имајќи го предвид брзиот раст на технологијата и уредите?

Најдобар начин за справување со електронскиот отпад е најнапред во соодветна едукација на граѓаните за потребата од соодветно собирање и селектирање, потоа стекнување на навики за селектрање на е-отпад, широка мрежа на пунктови за собирање и разработен механизам за преработка на истиот.

Како можат образовните институции да играат улога во промовирањето на одржливоста и практиките за рециклирање кај учениците?

Улогата на образовните институции може многу да помогне во промовирањето на одржливоста и практиките за рециклирање и подигање на свеста кај учениците на сите нивоа на образование. Тоа може да се направи преку воведување на соодветни содржини од одржливоста и практиките за рециклирање во одделни предметни содржини во основното и средното образование. На тоа може да се надовразт и одредени воншколски активности и акции кои би биле организирани со цел да се подигне свеста не само на учениците во соодветното училиште туку и на граѓаните кои живеат во околината на тие училишта и преку практични примери да се покаже важноста од рециклирање.

Кои се најновите достигнувања во инструментацијата за следење на квалитет на моќност и идентификување на неефикасност во електричните мрежи? 

> Интеграцијата на паметни (Smart) сензори и технологијата на Интернет на нештата (IoT) овозможува следење и собирање податоци во реално време. Овие уреди овозможуваат анализа на огромен број податоци и придонесуваат за полесно управување со квалитетот на електричната енергија.

> Напредна аналитика и машинско учење: аналитичките алатки, вклучително и алгоритмите за машинско учење, се повеќе се применуваат на големи бази податоци генерирани од системите за следење на квалитетот на енергијата. Овие алатки можат да идентификуваат аномалии и трендови кои може да укажуваат на неефикасност или потенцијални проблеми во електричните мрежи.

> Решенија за следење базирани на облак: платформите базирани на облак станаа попопуларни за собирање и анализа на податоци за квалитетот на електрична енергија. Овој начин овозможува далечински пристап, споделување податоци и заедничко решавање на проблеми, што им олеснува на компаниите и операторите да управуваат и да го подобрат квалитетот на електричната енергија.

Кои предизвици постојат во прецизното мерење на потрошувачката на енергија во сложените електрични мрежи и кои стратегии може да се применат за нивно решавање?

>Варијациите на факторот на моќност може да доведат до неточни вредности во мерењата на електрична енергија, особено во системи со динамички оптоварувања. За таа цел се спроведуваат техники за корекција на факторот на моќност и користење уреди за намалување на факторот на моќност за да се обезбеди постојан фактор на моќност, подобрување на точноста на мерењата на електрична енергија.

>Хармониските изобличувања може да влијаат на точноста на инструментите за мерење квалитет на електрична енергија, особено во системи со нелинеарни оптоварувања. Да се подобри овој недостаток потребно е да се ​​користат инструменти за мерење квалитет на електрична енергија кои можат да мерат виши хармоници и да се користат техники за филтрирање за да се намали влијанието на хармониците врз мерењата на енергијата.

>Грешките кај инструментите и броилата што се користат за мерење на електрична енергија можат да резултираат во неверодостојни податоци. Со редовна калибрација и одржување ќе се овозможи проверка на точноста на инструментите. Со употреба на висококвалитетни и точни инструменти кои ги задоволуваат индустриските стандарди ќе се зголеми веродостојноста на мерењата.

Колку е важна калибрацијата и стандардизацијата во електричните мерења, особено во контекст на обезбедување на точност на податоци за користење на енергија?

Калибрацијата и стандардизацијата играат клучна улога во електричните мерења,  особено во гарантирањето на точноста на податоците за користење електрична енергија. Еве зошто тие се клучни:

Mерните инструменти со кои се извршуваат одредени мерења се споредуваат (еталонизираат) со националните еталони и со тоа се обезбедува единство на мерењата во земjата, а со споредување на националните еталони со меѓународно признатите еталони се обезбедува единство на мерењата во светски размери обезбедуваjќи таканаречена метролошка следливост. Со редовна калибрација на мерните инструменти се обезбедуваат точни и прецизни отчитувања. Со калибрацијата се постигнува проверка во отчитувањата на мерните инструменти и се обезбедуваат точни и сигурни податоци. Неточните мерења можат да доведат до неточни вредности за потрошувачката на електрична енергија, што ќе влијае на наплатата, проценките на ефикасноста и севкупните стратегии за управување со енергијата. Стандардизацијата воспоставува заеднички референти вредности, овозможувајќи веродостојно споредување на мерењата направени со различни инструменти или на различни локации. Оваа споредливост е од големо значење кога се работи со податоци за енергија од различни извори, локации или мерни уреди.

Кои би биле вашите препораки на клиент или сопственик на стан, за намалување на енергетската потрошувачка во домот?

Потрошувачката на енергија во домот значително знае да го оптовари домашниот буџет, а примената на мерки за зголемување на енергетската ефикасност можат да направат намалување на истите и до 70%. Мерките за намалување на потрошувачката на енергија би ги ставил во неколку категории:

1) Мерки за ЕЕ со мали инвестиции или без инвестиции

2) Мерки за ЕЕ со средни инвестиции

3) Мерки за ЕЕ со значителни инвестиции

Доколку се располага со повеќе финансии, во тој случај препораката е најправо да се започне со изолација на целиот објект и замена на сите надворешни врати и прозори. Ова спаѓа во категоријата со значителни инвестиции.

Во делот на мерки со мали инвестиции, не треба да се очекуваат преголеми намалување на трошоците, но сепак до некои 15% можеме да влијаеме. Во оваа категорија би ги споменал:

1) Мерки за ЕЕ со мали инвестиции или без инвестиции доколку температурата на домот ја држите преку 22 степени, налете је на 21 или 22 доколку имате можност ставете термостатски вентили на радијаторите (доколку ги имате) или користете програмабилни термостати електричниот бојлер за топла вода вклучувајте го планирано. Тоа значи дека, доколку планирате туширање во текот на утрешниот ден, тогаш вклучето го во време на ефтина тарифа. Немојте да го држите нон-стоп вклучен, или да го вклучувате за време на скапа тарифа. Сушењето на алиште правете го на отворен простор без да користите сушара планирајте го приготвувањето на храна за време на ефтините тарифи инфилтрацијата на ладен воздух заради лошо инсталирани или распиани прозори и врати значително ви ја намалува темепратура и морате дополнително да греете. Затворете ги сите места од каде ви влегува несакан ладен воздух со пут пена, минерлна волна или силикони. Kористете ЛЕД светилки и доколку ви е тешко да контролирате која и кога е вклучена, можете да ставите сензори на движење кои ќе го гасат светлото дооколку нема никој. Доколку користите клима уред за греење, немојте постојано да го вклучувате и исклучувате. Чувајте го вклучен нон-стоп, а регуларјте ја температурата (пр. кога не сте дома, наместете го на пониска).

2) Мерки за ЕЕ со средни инвестиции

Заменете ги обичните електрични шпорети со индуктивни шпорети или решоа доколку користите електрично котеле или термо-акумулациона печка за загревање, заменете ги со поквалитетни клима уреди кои имаат повисока енергетска класа (пр.А+++) изолирајте го кровот или кровната плоча со минерална волна. мин.30-40cm. Инсталирајте сончев колектор за топла вода и бојлер за складирање на вода со енергетска класа C или подобра. Заменете ги прозорите со енергетси ефикасни со двојно или трослојно стакло и внимавјте истите да бидат добро инсталирани без да има отворени процепи помеѓу рамката на прозрот и самиот прозорски отвор. Поставете ролетни, кои ќе ве заштитат од ладните ветрови во зима, или сонцето во летно време, со што ќе ја намалите потребата за греење или ладење

3) Мерки за ЕЕ со значителни инвестиции

Инсталирајте топлинска пумпа со подно греење со висок COP коефициент., по можност, поголем од 4,5. Дооколку не сте во можност да ставите подно греење, во тој случај користете вентиколоконвекторти (фан којлери). Користењето на радијатори ја намалува ефикасноста на топлинската пумпа. Користете бојлери за складирање на топла вода со енергетска класа B (бе) или А. Направете комплетна топлинска изолација на фасадата, кровот и подот. За фасада, користете камена волна или графитен стиропор со минимална дебелина од 10cm. Кровот доколку е добар, можете да го изолирате со 30-40cm минерална волна, и дополнително да поставите упте 20-30cm на самиот под од кровот.. Доколку сакате да го реконструрате кровот, тогаш користете панелите (полиуретански или со камена волна) со дебелина од 10cm. Изолирајте го подот со 5cm стиропор. Користете сончеви колектори за топла вода. Инсталирајте ПВЦ прозори со тросојлно стакло, или алуминиумски чии профили имаат термичка изолација. Инсталирајте фотоволтаични панели за производство на електрична енергија само откако ќе направите комплетна изолација на фасадата и ќе користите ефикасен систем за греење. Инсталирајте систем за вентилација со рекуперација. На тој начин, ќе внесувате свеж воздух а нема да имате загуба на топлина во домот. Исталирајте СМАРТ систем за управување со системите за ладење, греење и осветлување.

Како би пристапиле или влијаеле на клиент кој дава отпор (не ги применува) препорачаните мерки за зголемување на енергетската ефикасност?

Најчесто луѓето се скептични кон примена на мерки за енергетска ефикасност од лошо искуство примената на истите. Тоа најчесто се случува од необучени инсталатори и мајстори. Понекогаш и муабетите на нивни блиски пријатели или комшии и нивното незадоволство деловува на таквите ставови.

На самиот почеток, без да ги објаснуваме придобивките од истите, напрво е потребно да се навлезе подлобоко зошто клиентот има сомнеж дека таа инвестиција нема да му донесе заштеда на енергија и финансии. Откако ќе се дојде до коренот на проблем тогаш треба да пристапиме зошто тој настанал, и како истиот треба да се третира или да му се пристапи за да не дојде до слични ситуации. Секако, во текот на разговорот дека е потребно, убаво да се објаснат мерките и како истите треба професионално да се реализираат. Тоа најчесто се проследува со бројни реални примери кои на клиентот би му ги прикажале придобивките од истите, кои се гарантирани доколку се реализираат како што треба.

Која е вашата стратегија (пристап кој сметате дека е ефикасен) во промовирање на свесност за енергетска ефикасност?

Промоцијата на енергетската ефикасност и придобивките од неа, треба да бидат постојани и конзистентни се додека државата не ја постигне енергетската транзиција.

Иако, имплементацијата на мерките за енергетска ефикасност, даваат различни резултати кај поединци, од причина што почетната ситуација на објектот врз кои се применуваат истите знае да се разликува прилично доста. Сепак, некоја просечна ситуација на домовите може се процени, и потоа преку релани и кратки примери да им се прикажуваат придобивките од истите. Нема подобра промоција на некоја инвестиција за енергетска ефикасност, од тоа кога ќе ги прикажете финансиските заштеди од истите.

Пр. Дали знаете дека доколку имате куќа која не е изолирана, или немате фасада со изолација на фасадата со најмалку 10cm можете да заштедите на трошоци до 40%?